Hoe nu verder

Wereldwijd en ook in Nederland is de piano het meest bespeelde muziekinstrument. De opkomst van de piano is nauw verbonden met de ontwikkeling van de klassieke muziek en daarmee onlosmakelijk van de Westerse cultuur. Het westers imperialisme gaat hand in hand met de verbreiding van de Europese klassieke muziektraditie als superieur – zelfs ‘universeel’ – ten opzichte van populaire (volks-) en niet-Westerse traditionele muziekgenres. Dit onderscheid tussen klassieke muziek enerzijds en anderzijds wereldmuziek, jazz, pop, urban en andere genres populaire of volksmuziek, bliijft tot op de dag van vandaag gehandhaafd. Dit wordt onder meer weerspiegeld in muziekeducatie, podiumprogrammering en beleid voor subsidies en cultuurbijdragen.

Terugblik

De presentatie van het spanningsveld tussen relevante thema’s in interculturele dialoog en onze eigentijdse interpretatie van het verleden, vormt voor Museum Geelvinck al decennia een rode draad in zijn beleid. Zoals onder meer in ‘Indië Thuis – Sporen van een Koloniaal Verleden’ (Amsterdam, 2011), ‘Swart op de gracht – Slavernij en de Grachtengordel’ (Amsterdam, 2013) en ‘Chinoiserie – Droomwereld of Opmaat tot Revolutie?’ (Zutphen, 2019). Museum Geelvinck beheert de belangrijkste Nederlandse collectie piano’s uit de 18e en 19e eeuw en zet zich in voor het behoud van het levend muzikaal erfgoed, dat hieraan hangt. Sedert 2011 wordt jaarlijks rond deze collectie het Geelvinck Fortepiano Festival ‘Early Piano’ georganiseerd. Het lag daardoor voor de hand om binnen het kader van het zwart-witdiscours (en het thema ‘sporen van slavernij’), aandacht te geven aan de relatie tussen pianomuziek en westers imperialisme. Als gevolg van Corona, moest het reeds met Michael Tsalka geprogrammeerde festival in 2020 volledig op de schop. De dramatische dood van George Floyd in mei 2020 en de daaropvolgende wereldwijde golf van verontwaardiging, vormde de acute aanleiding om in dat Beethovenjaar dit thema op te pakken. En zo ontstond deze eigen productie ‘Beethoven is Black’, waarin de hedendaagse onderrepresentatie van musici van kleur in de professionele klassieke en oude muzieksector wordt geadresseerd. De uitwerking van het concept werd ontwikkeld in nauwe samenwerking met Gerda Havertong; zij deed niet alleen alle interviews met musici van kleur, maar bovendien treedt zij op als onze Ambassadeur.

Realisatie in een tijd met Corona

Als gevolg van de Coronamaatregels moest de productie voornamelijk zonder publiek worden gerealiseerd. Op 26 april 2021 overleed geheel onverwacht de echtgenoot van Gerda Havertong, waardoor zij pas in 2022 in staat zou zijn om de productie af te maken. Het reeds geplande internationale panelgesprek met musici van kleur werd in hybride vorm geleid door Noraly Beyer; vanwege de Coronamaatregels helaas zonder fysiek publiek. Als gevolg van het oponthoud in de productie, kon de oorspronkelijk opzet van een ‘one fits all’-videopodcast worden herzien. In een herbewerking van het videomateriaal kan deze geschikt worden gemaakt voor elk van de doelgroepen, zodat een aanzienlijk sterker impact kan worden bereikt. Dit is temeer zinvol omdat de eerder voorziene opzet met een betaalmuur, helaas in de praktijk niet bleek te werken. Als gevolg van Corona, werd ook het Bridgewater Project van het Beethovenhaus Bonn, waarmee wij een samenwerking hadden opgezet, verzet naar 2022-2023. Onze productie wordt in 2022 afgerond. Dit met dien verstande, dat het opgebouwde videomateriaal en de aanbevelingen, die uit de interviews en het panelgesprek naar voren komen, tevens het fundament vormen voor de mogelijk voortzetting van het project in een vervolgfase.

Gerichte uitvoering

Toen gedurende de rit duidelijk werd, dat onze activiteiten als gevolg van de Corona-maatregelen voornamelijk zonder fysiek publiek zou moeten worden uitgevoerd, hebben wij ons beleid daarop aangepast. In zekere zin is dat een geluk bij een ongeluk geweest, aangezien het om sterk van elkaar verschillende doelgroepen gaat. We hebben de keuze gemaakt een en ander als volgt uit te werken.

1. Doelgroep: beleidsmakers en leidinggevenden van conservatoria en cultuurfondsen, alsmede de politiek

Doel: de uitkomsten en aanbevelingen onder de aandacht te brengen

De highlights van de interviews met musici van kleur door Gerda Havertong, tezamen de highlights van het panelgesprek. Inmiddels zijn deze in twee delen gereed.
Deze is, waar nodig met Engelse ondertiteling, eveneens aangeboden aan het Beethovenhaus Bonn ten behoeve van hun Bridgetower Project.

2. Doelgroep: ‘zwarte scholen’

Doel: jonge musici van kleur voor klassieke muziek te inspireren

Een compilatie van de voorgenoemde highlights met korte stukken van uitvoeringen van componisten van kleur door musici van kleur.
Tevens zal hiervoor een lesbrief/-programma worden uitgewerkt.
Dit in samenwerking met Maria Reinders-Karg, Stichting Stil Verleden.

3. Doelgroep: geïnteresseerde, geëngageerde muziekliefhebbers

Doel: bewustwording van de problematiek

De videopodcastserie van acht concerten, steeds met een inleiding en het interview van Gerda Havertong met de musici. Ook de highlights van het panelgesprek wordt hierin meegenomen.

Beethoven is Blue

Uit de evaluatie van deze productie kwamen een aantal nieuwe vragen naar voren, die verder onderzoek vergen. Deze vallen niet onder dit project, maar wij willen hier in de toekomst in nieuwe projecten/producties inhoud aan geven.

Waar wij ons in eerste instantie gericht hebben op musici van kleur met voornamelijk Afrikaanse en Afro-Amerikaanse wortels – en wat Nederland betreft: Suriname en de Nederlandse Antillen – bleek gaande het project, dat musici met Aziatische wortels evenzeer tegen dezelfde stereotypering oplopen en drempels in hun carrière ondervinden. Weliswaar lijkt de onderrepresentatie in de klassieke en oude muzieksector minder sterk te zijn, maar dat neemt niet weg, dat de problematiek dezelfde is. Mede in het kader van de groeiende belangstelling voor het slavernijverleden in “de Oost” en het herinneringsjaar 2023 dat 150 jaar geleden de eerste Hindoestanen in Suriname arriveerden, willen wij hier aandacht aan besteden.

Uit de evaluatie van ‘Beethoven is Black’ kwam eveneens naar voren, dat geen van de respondenten moeite had met het aspect van Westers imperialisme, dat aan klassieke muziek kleeft, versus muziekgenres uit andere – overheerste – niet-westerse culturen. Dat zou een zucht van verlichting moeten hebben gegeven, maar de vraag is of dat wel terecht is. Immers alle musici, die wij geïnterviewd hebben, zijn voornamelijk of geheel professioneel actief in de klassieke en oude muzieksector. Veelal is hun achtergrond een huiselijk nest, waar klassieke muziek gespeeld werd of in hoog aanzien stond. Nader onderzoek is hier geboden. Daarbij willen wij ons onder meer specifiek richten op jonge musici en muziekscholen.

Daarnaast is het zinvol om best practices in binnen- en buitenland te verzamelen. Ook hierbij moet niet alleen de vakopleiding in ogenschouw worden genomen, maar eveneens – en wellicht vooral – de mogelijkheid die op jonge leeftijd geboden wordt om met klassieke muziek in aanraking te komen (waar zijn de muziekscholen gebleven?). Ook het betrekken van de oudere generatie, lijkt bijzonder zinvol. Het weghalen van de scheiding tussen klassieke en niet-westerse muziekgenres (“wereldmuziek”) lijkt een goede eerste stap te kunnen zijn, is onze ervaring. Een notitie moet hier worden gemaakt, dat “een onveilige situatie” (in de zin, dat er nauwelijks musici en/of docenten van kleur in de klassieke opleiding actief zijn) ook als argument ge- (of mis)bruikt kan worden om onvoldoende talent of inzet van de leerling of student te verhullen.

Kortom, wij willen zeker vervolgstappen maken om daarmee een bijdrage te leveren aan een betere toestroom van getalenteerde musici van kleur naar de klassieke en oude muzieksector, alsmede aan de dekolonisering van ons levend muzikaal erfgoed in brede zin, klassiek en niet-westers.